مهارت حل مسئله و تكنيكهاي حل مسئله از جمله عبارتهاي جذابي هستند كه بسياري از ما علاقه داريم در موردشان بدانيم و بياموزيم.
شايد چون چنين به نظر مي‌رسد كه حل مسئله (problem solving) از جمله مهارتهايي است كه به هر حال، بهبود آن مي‌تواند بر كيفيت زندگي و كسب و كار ما تأثير مثبت بگذارد.
اما جالب اين‌جاست كه به‌رغمِ محبوبيت بحث حل مسئله و تكنيكهاي آن، احتمالاً هنوز براي بسياري از ما دقيقاً مشخص نيست كه مفهومِ چنين مهارتي چيست و چه حوزه‌هايي را در بر مي‌گيرد و نهايتاً چگونه مي‌تواند به ما براي تصميم گيري بهتر كمك كند و بر كيفيت تصميم هاي ما تأثير بگذارد.
منظور از مهارت حل مسئله يا (Problem Solving)، يك فرآيند شناختي – رفتاري است كه توسط خود فرد هدايت شده و با كمك آن، راه حل‌هاي موثر و سازگارانه‌اي براي مسائل زندگي مي‌يابد. در واقع حل مسئله يك فرآيند آگاهانه، منطقي، نيازمند تلاش و هدفمند را شامل مي‌شود. با تسلط بر اين مهارت، در زندگي شخصي خود مي‌توانيد علل احتمالي يك مسئله را بيابيد و براي حل آن موضوع، برنامه‌اي عملي را تهيه نماييد. اين مهارت كه در دسته مهارت‌هاي نرم در زندگي جاي دارد، به توانايي ما براي حل مشكلات به صورت موثر و به موقع، كمك مي‌كند. مراحل اين مهارت زندگي شامل موارد زير مي‌شود:
تعريف مسأله
اولين گام در يادگيري مهارت حل مسأله، تعريف يا شناخت مسأله است. در عين حال بايد از خود بپرسيد كه چرا و چگونه با چنين مسأله اي مواجه شديد؟ در اينجا نيازمند بكارگيري تفكر منطقي هستيد؛ تفكري كه به شما كمك مي‌كند مسائل را از زاويه‌هاي ديگري ببينيد و به ظاهر قضايا بسنده نكنيد.
ايجاد گزينه‌ها يا راهكارهاي مختلف
حال كه به كشف و شناخت مسئله اصلي رسيديد، بايد به جاي تمركز بر علت مسئله به راهكارها و گزينههاي مختلف جهت حل آن مشكل، بپردازيد. تمام گزينه‌ها را بنويسيد، تك تك آن‌ها را از ابعاد مختلف بررسي كنيد تا به بهترين راه حل دست يابيد. البته، تصور نكنيد بهترين و درست‌ترين گزينه، در همان دقايق اول به ذهن تان خطور مي‌كند! يافتن گزينههاي ايده آل و صحيح نيازمند وجود تمركز و آرامش روان در فرد است.
ارزيابي و انتخاب گزينه هاي موجود
در مرحله قبل گفتيم كه تمام گزينه ها يا راهكارها را يادداشت كنيد. پس از بررسي اين ليست، متوجه مي‌شويد برخي از آن ها مناسب نيستند پس، تمام گزينههاي نامناسب خط خورده و حذف مي‌شوند. در ادامه بقيه راه حل‌ها را با تمام ويژگي‌هاي مثبت و منفي شان يادداشت كنيد و سپس با مقايسه آن‌ها، منطقي‌ترين و درست‌ترين گزينه را مشخص كنيد.
ارزيابي اجزاي راه حل انتخاب شده و اجراي آن
حال كه توانستيد با صبر و شكيبايي و استفاده از تفكر منطقي، راهكاري مناسب براي حل مشكل خود پيدا كنيد، نوبت به اجراي آن راهكار مي‌رسد. متأسفانه هميشه، همه راهكارها در زمان اجرا جوابگو نبوده و ممكن است با مسئله‌اي ديگر مواجه شويد. برخي مواقع فقط در مرحله اجرا متوجه مي‌شويد، كه مراحل قبلي را درست انجام داده ايد يا نه!
امروزه بسياري از از مردم براي رويارويي با مشكلات در زندگي شخصي و حرفه‌اي خود، از مهارت‌هاي حل مسئله استفاده مي‌كنند. استفاده موثر از اين مهارت مهم در زندگي، نيازمند به كارگيري يك چهارچوب تعيين شده است كه در ادامه بيشتر در اين باره توضيح خواهيم داد.
انواع تكنيكهاي حل مسئله را بشناسيد
در منابع مختلف، اساتيد مهارت‌هاي زندگي و روانشناسان، انواع تكنيك هاي حل مسئله را معرفي كرده‌اند. هركس مي‌تواند بنا بر شخصيت خود تكنيك مناسبي را برگزيند و با استفاده از آن به حل مشكلات احتمالي بپردازد. در ادامه چند مورد از كارآمدترين اين متدها را معرفي خواهيم كرد.
تحليل ريشه‌اي علت (Root Cause Analysis)
يكي ديگر از تكنيكهاي حل مسئله به روش خلاقانه، تجزيه و تحليل ريشه‌اي علت به وجود آمدن مشكل است. اين روش معمولا زماني استفاده مي‌شود كه روند كارها با مشكل روبرو شود. به طور كلي علل ايجاد مسائل متفاوت است كه مي‌تواند جسمي، انساني و يا سازماني باشد.
- علل جسمي: اين علت‌ها ملموس و عادي هستند.
- علل انساني: زماني كه انسان خطايي را مرتكب شود و يا كاري ضروري را انجام ندهد.
- علل سازماني: اين دسته از علل درمورد سيستم، روند يا سياستي است كه مورد استفاده ديگران قرار مي‌گيرد.
روش كتوو (CATWOE)
در اين روش امكان شناسايي مشكل، اهداف شركت‌ها و… وجود دارد. لازم به ذكر است كه اين تكنيك بيشتر مناسب سازمان‌ها، شركت‌ها و… است. با بررسي چك ليست زير راحت‌تر مي‌توان براي مشكلات پيش آمده، راه حل پيدا كرد:
- مشتري‌ها
- بازيگران
- روند تحليل
- جهان بيني
- مالكان
- محدوديت‌هاي محيطي
تمامي اين عناصر چشم اندازهاي نويني را به وجود مي‌آورند و به بررسي مسئله كمك مي‌كنند. روش CATWOE پيش از مشاركت فعالانه ساير اعضاي تيم، اطلاعات جامعي را براي حل مسائل فراهم مي‌كند.
روش پنج چرا (Five Whys)
اين روش به شما كمك مي‌كند تا بتوانيد با سرعت بيشتري ريشه‌هاي يك مسئله را بيابيد. سادگي استفاده از اين تكنيك، انعطاف پذيري زيادي به وجود مي‌آورد و به راحتي با ساير روش‌هاي ديگر نيز تركيب پذير است. در متد پنج چرا بايد به سرعت از پاسخ به سوال بعدي حركت كنيد؛ چرا كه اين كار سبب مشخص شدن يك تصوير كلي از مسئله خواهد شد.
نمودار استخوان ماهي (Fish bone Diagram)
خوب است بدانيد در ايجاد بسياري از مشكلات، چندين مسئله دست به دست يكديگر مي‌دهند و آشفتگي به بار مي‌آورند! متد استخوان ماهي كه به نام ايشيكاوا نيز شناخته مي‌شود، راه حلي است كه از آناتومي ماهي الهام گرفته شده است. اين نمودار يك ابزار فوق العاده است كه با استفاده از آن، اعضاي يك تيم مي‌توانند براي ايجاد طوفان فكري درمورد بررسي علل ايجاد مشكل، دست به كار شوند.
دلايل ضعف در مهارت حل مسئله چيست؟
حال كه به طور كامل دانستيد مهارت حل مسئله چيست و با چند مورد از انواع تكنيكهاي حل مسئله آشنا شديد، نوبت به آن مي‌رسد كه بگوييم چرا برخي افراد در زمينه روبرويي با مشكلات ضعيف هستند؟
اشتباه گرفتن نشانه‌ها با دلايل واقعي مشكلات
برخي از افراد بخش اعظم انرژي خود را براي سازگاري با نشانه‌هاي مشكل صرف مي‌كنند، بدون اينكه دليل آن را بدانند. براي شناخت دلايل مشكلات، بايد نتيجه گيري ذهنمان را به چالش بكشيم تا در نهايت بتوانيم فراتر از مشكل را ببينيم و به رفع آن بپردازيم.
جست و جوي راه حل‌هاي سريع به جاي راهكارهاي موثر
بيشتر ما تمايل به يافتن راه حل‌هاي سريع و عجولانه براي مشكلاتمان داريم. اين كار باعث مي‌شود راه حل‌هايي كه به ذهنمان مي‌رسد را بدون توجه به رابطه علت و معلولي، باور كنيم. به همين دليل است كه افراد كمي به هسته مشكلات مي‌رسند و مجبور به انتخاب راهكارهاي غيرموثر مي‌شوند. علاوه بر آنچه كه بيان شد، تكيه بيش از حد به دانش خود نيز يكي ديگر از دلايل ضعف در رويارويي با مشكلات است كه سبب عدم استفاده افراد از اطلاعات در دست و درنهايت موفق نشدن در حل مسائل مي‌شود.
تكيه‌ي بيش از حد به دانش خود
علاوه بر موارد گفته شده، ما به اين دليل دچار ضعف در مهارت حل مسئله هستيم كه بيش از انداره به دانش خود تكيه ميكنيم، آن هم دانش ناقص بشري! در حقيقت، همه ما علاوه بر افزايش دانش در زمينه هاي مختلف، نيازمند يادگيري مهارتهايي همچون تفكر منطقي، تفكر نقاد و تفكر خلاقانه هستيم. زيرا افزايش دانش به خودي خود، باعث توانمندي ما در حل مسائل نخواهد شد، بلكه بكار بردن همزمان دانش و انواع تفكر اشاره شده، مي‌تواند ضعف‌هاي موجود در حل مسائل را مرتفع نمايد.
چگونه مهارت حل مسئله را در خودمان افزايش دهيم؟
راه‌هاي زيادي وجود دارند كه با استفاده از آن‌ها درمي‌يابيم چگونه مهارت حل مسئله را در خودمان افزايش دهيم. نكاتي كه با رعايت آن‌ها قادر به تقويت مهارت حل مسئله خواهيد بود، عبارتند از:
- تعريف و بررسي علت مشكل
- ايجاد گزينههاي راه حل
- ارزيابي و انتخاب گزينه‌ها
- اجراي راهكار
در زمان مقابله با مشكلات مي‌توانيد تنها با پياده سازي اين ۴ گام اساسي، توانايي حل مسئله خود را تقويت كرده و بدون هيچ اضطرابي به حل آن‌ها بپردازيد.
چاكراي سوم
پايان نامه ها در مورد سرمايه