كتاب، همان يار مهربان كه همه ما از كودكي با آن آشنا هستيم اين روزها تا حد زيادي از زندگي هايمان دور شده است. با گسترش علم و تكنولوژي و باز شدن پاي شبكه هاي اجتماعي به زندگي ما، كتاب و كتابخواني اين روز ها به دست فراموشي سپرده شدند و متاسفانه آمار مطالعه در كشور ما به طرز وحشتناكي كاهش يافته است. اما هنوز هم مي توان در اين مورد كاري كرد. اولين قدم اين است كه از خودمان بپرسيم چرا بايد كتاب بخوانيم؟ يا فوايد كتاب و كتابخواني براي ما چيست؟ پاسخ دادن به همين سوال ها تا حد بسيار زيادي به ما كمك خواهد كرد كه به يك فرد كتابخوان تبديل شويم كه نمي تواند كتاب را از زندگي اش كنار بگذارد.
بسياري از ما كتاب خواندن را تنها به درس و مدرسه و دانشگاه محدود مي كنيم، در حالي كه كتاب خواني مي تواند يك تفريح خوب و لذت بخش براي كساني باشد كه نمي دانند اوقات فراغت خود را چگونه بگذرانند. خوشبختانه در كشور ما ۲۴ آبان ماه به عنوان روز كتاب و كتابخواني نامگذاري شده است. در هفته كتاب و كتابخواني، جشن ها و سخنراني هاي متعددي در نقاط مختلف در مورد اهميت و جايگاه كتاب برگزار مي شود. براي اينكه بهتر درك كنيم چرا كتاب و كتابخواني تا اين حد مهم است؛ در ادامه اين موضوع را از جنبه هاي مختلف بررسي خواهيم كرد. كتاب خواني در درجه اول بر روي افراد و در مرحله بعد بر روي جامعه تاثير مي گذارد و موجب پيشرفت يا پسرفت يك اجتماع خواهد شد. پس اگر ميخواهيد بدانيد چرا بايد كتاب بخوانيم؟ اين ماله را تا انتها مطالعه كنيد.
فوايد فردي كتاب و كتابخواني
همانطور كه گفتيم كتاب خواندن مي تواند از جنبه هاي مختلفي زندگي شما را تحت تاثير قرار دهد؛ اما شايد مهمترين آنها زندگي شخصي و فردي شما باشد. باهم برخي از مهمترين آنها را بررسي خواهيم كرد.
امروزه، مطالعه‌ي ما به خواندن آخرين پست‌هاي فيس‌بوك و توئيتر محدود شده است. بسياري از ما، آخرين باري را كه كتاب خوانده‌ايم، به‌ياد نمي‌آوريم. اما بايد بدانيد كه مطالعه‌ي روزانه فوايد بسيار زيادي دارد كه ما با ترك مطالعه، از مزاياي فوق‌العاده‌ي آن بي‌بهره مي‌مانيم.
يكي از تحقيقات اخير درمورد مطالعه نشان داده است كه لذت بردن از خواندن آثار ادبي، توانايي خواندن ذهن را در افراد افزايش ميدهد. نتايج اين تحقيقات كه در مجله‌ي Science منتشر شده است، نشان ميدهد كه خواندن آثار ادبي، مهارتي را فرد مي‌پروراند كه با عنوان «تئوري ذهن» شناخته مي‌شود. اين مهارت عبارت است از توانايي خواندن افكار و احساسات ديگران.
وقت، بزرگترين دارايي ما است. اگر دوست داريد با صرف كمترين ميزان وقت، بيشترين آموزش را ببينيد، بايد با خلاصه كتاب هاي ذهن آشنا شويد. ما در ذهن، مجموعه‌اي از جذاب‌ترين و كاربردي‌ترين كتاب‌هاي روانشناسي، مديريت، توسعه فردي و توسعه كسب‌وكار را براي شما خلاصه كرده‌ايم. پكيج‌هاي خلاصه كتاب ذهن به فشرده‌ترين حالت ممكن و بدون جا انداختن حتي يك نكته از كتابها مخصوص افرادي است كه به علي‌رغم كمبود وقت، دغدغه دانايي و آموزش دارند. كافيست اپليكيشن ذهن را نصب كنيد و به مجموعه‌اي گسترده از محتواي آموزشي دسترسي پيدا كنيد.
۱. افزايش آرامش و كاهش استرس
اگر در زندگي روزمره استرس زيادي را تجربه مي‌كنيد، كتاب بخوانيد. تحقيقات انجام‌شده در سال ۲۰۰۹ در دانشگاه ساسكس (Sus.......) نشان داد كه مطالعه كردن، مؤثرترين روش براي مقابله با استرس است. كتاب خواندن حتي از فعاليت‌هاي محبوبي مانند گوش دادن به موسيقي، لذت بردن از يك فنجان چاي يا قهوه و قدم زدن، در حفظ آرامش هنگام مواجهه با مشكلات و مقابله با استرس بسيار مؤثرتر است.
نتايج اين تحقيقات با ارزيابي ضربان قلب و تنش‌هاي عضلاني مورد بررسي قرار گرفته بود. شركت‌كنندگان در اين پروژه‌ي تحقيقاتي تنها ۶ دقيقه بعد از شروع به خواندن و ورق زدن كتاب، آرامش را احساس مي‌كردند.
يكي از محققان اين پروژه، دكتر ديويد لويس (David Lewis) در گفتوگو با تلگراف اعلام كرد:
«فرقي نمي‌كند كه چه كتابي را براي خواندن انتخاب كنيد، زماني كه غرق در ماجرا و موضوع كتاب مي‌شويد، از دنياي نگراني‌ها و استرس‌هاي روزمره فاصله مي‌گيريد و زماني را براي كشف تخيلات و دنياي نويسنده صرف مي‌كنيد.»
فرقي نمي‌كند كه چقدر يا چرا استرس داريد. غرق شدن در دنياي يك كتاب خوب، حال و هواي شما را عوض مي‌كند. يك رمان خوب شما را به دنياي ديگري مي‌برد و يك مقاله‌ي درگيركننده و جذاب، حواس شما را از مشكلات و ناراحتي‌هاي فعلي‌تان پرت مي‌كند و موجب آرامش مي‌شود.
۲. تقويت ذهن و حفاظت از آن
طبق تحقيقاتي كه در مجله‌ي آنلاين نورولوژي (Neurology) منتشر شده است، خواندن كتاب در تمام طول عمر باعث مي‌شود كه مغز در سنين پيري، توانايي خود را حفظ كند. اين تحقيق روي ۲۹۴ شركت‌كننده‌اي صورت گرفته بود كه همگي در ميانگين سني ۸۹ سال از دنيا رفتند. نتايج تحقيقات ثابت كرد روند كاهش قدرت حافظه‌ي كساني كه در طول عمر خود فعاليت‌هاي تحريك‌كننده‌ي ذهن مثل كتاب خواندن را به‌طور مرتب انجام مي‌دادند، بسيار كمتر از كساني است كه چنين فعاليت‌هايي را در برنامه‌ي روزانه‌ي خود نگنجانده بودند.
همچنين اين تحقيقات نشان داد كساني كه در طول زندگي خود فعاليت ذهني داشتند، ۳۲ درصد كمتر از ديگران با مشكلات ذهني در دوران پيري مواجه مي‌شوند. سرعت كاهش توانايي مغز و حافظه در كساني كه فعاليت ذهني ندارند، ۴۸ درصد بيشتر است.
يكي از محققان اين پروژه به نام رابرت ويلسون (Robert. S. Wilson) از مركز پزشكي دانشگاه راش (Rush University) شيكاگو در مطلبي عنوان كرد:
«تحقيقات ما نشان داده است كه به‌كار گرفتن مغز از طريق فعاليت‌هاي ذهني در تمام طول زندگي از كودكي تا دوران پيري، براي سلامت مغز در دوران پيري بسيار ضروري است. با توجه به اين مطلب، ما نبايد تأثير كارهاي روزمره مثل خواندن و نوشتن را بر خود، فرزندان و والدين‌مان، ناديده بگيريم.»
۳. تحريك ذهني و پيشگيري از آلزايمر
تحقيقات نشان داده است كه تحريك ذهن و فعال نگه داشتن آن با تكنيك هاي تقويت حافظه، روند ابتلا به آلزايمر و زوال عقل در سنين بالا را كند مي‌كند يا حتي از آن پيشگيري مي‌كند. فعال نگه‌داشتن مغز مانع كاهش قدرت آن مي‌شود. مغز هم مثل ساير عضلات بدن براي اينكه سالم و قوي بماند نياز به تمرين دارد. علاوه‌بر كتاب خواندن، درست كردن پازل، بازي‌هاي كامپيوتري و بازي‌هاي فكري مثل شطرنج، تأثيرات مثبت خود را در تحريك ذهن ثابت كرده‌اند.
طبق تحقيقات منتشرشده در مجله‌ي علمي PNAS در سال ۲۰۰۱، بزرگسالاني كه فعاليت‌هاي درگيركننده‌ي مغز مثل كتاب خواندن و حل معما انجام مي‌دهند، كمتر به بيماري آلزايمر مبتلا مي‌شوند. البته محققان، اين رابطه را رابطه‌ي پيوستگي مي‌دانند نه علت و معلول.
در توضيح اين تحقيقات آمده است:
«اين نتايج به اين دليل به‌دست آمده است كه عدم فعاليت مغز يكي از عوامل ايجاد آلزايمر يا انعكاس تأثيرات پنهان اين بيماري است.»
دكتر رابرت فريدلند (Robert P. Friedland) از محققان اين پروژه در گزارش به USA Today اعلام كرده است:
«مغز هم عضوي مانند ساير اعضاي بدن است و با توجه به استفاده‌اي كه از آن مي‌شود، پير و فرسوده خواهد شد. همانطور كه فعاليت‌هاي فيزيكي باعث قوي‌تر شدن قلب، عضلات و استخوان‌بندي مي‌شود، فعاليت‌هاي ذهني هم مغز را در برابر بيماري‌هاي مربوطه، مقاوم مي‌كند.»
۴. داشتن خواب راحت
بسياري از متخصصانِ اختلالات خواب، توصيه مي‌كنند كه يك برنامه‌ي روزانه براي كاهش استرس و آماده شدن براي خواب در نظر بگيريم و كتاب خواندن يكي از بهترين روش‌ها براي مقابله با اختلالات خواب است. لامپ‌هاي پرنور و نور ساطع‌شده از وسايل الكترونيكي اين پيام را به مغز مي‌فرستند كه زمان بيداري است و موقع خواب فرا نرسيده است. بنابراين به جاي خواندن پي‌دي‌اف در لپ‌تاپ، كتابي را زير نور ملايم مطالعه كنيد تا در كمتر از ۳۰ ثانيه به خواب برويد.
۵. افزايش همدلي
همدلي يا هم‌احساسي درك احساس و فهم تجربه‌ي حسي ديگران كه با قراردادن خود در جايگاه آنها حاصل مي‌شود. طبق تحقيقات منتشرشده در مجله‌ي PLOS ONE، غرق شدن در داستان‌ها و افسانه‌ها، مي‌تواند همدلي و هم‌احساسي را در فرد تقويت كند. اين تحقيقات در قالب دو آزمايش انجام گرفت و نتايج آن نشان داد كساني كه تحت تأثير يك كتاب قرار گرفته بودند، همدلي بيشتري نسبت به ديگران احساس مي‌كردند.
محققان اين پروژه در گزارش‌هاي خود اعلام كردند:
«نتايج به‌دست آمده از دو مطالعه‌ي تجربي نشان داد كه پس از يك هفته خواندن داستان‌هاي تخيلي نويسندگاني مانند آرتور كانن دويل (Arthur Conan Doyle) يا ژوزه ساراماگو (José Saramago)، مهارت‌هاي هم‌احساسي در افراد به شكل چشمگيري افزايش يافته است.
۶. مقابله با افسردگي با مطالعه‌ي كتاب‌هاي خودياري
مطالعه‌ي كتاب‌هاي خودياري يا Self-help مي‌تواند نقش مؤثري در بهبود زندگي افراد داشته باشد. يك تحقيق در مجله‌ي PLOS ONE منتشر شده است كه نشان ميدهد خواندن كتاب‌هاي خودياري يا كتاب‌درماني، همراه با جلسات حمايتي كه نحوه‌ي استفاده از كتابها را توضيح ميدهد، پس از يك سال موجب كاهش سطح افسردگي مي‌شود.
كريستوفر ويليامز (Christopher Williams) از دانشگاه گلاسكو درمورد اين تحقيقات به بي‌بي‌سي اعلام كرد:
«ما در تحقيقات خود به اين نتيجه رسيديم كه مطالعه‌ي چنين كتاب‌هايي، تأثيرات باليني قابل توجهي در روند بهبود افسردگي دارد و يافته‌هاي ما بسيار دلگرم‌كننده هستند. افسردگي باعث تضعيف انگيزه‌ي افراد مي‌شود و اين باور را ايجاد مي‌كند كه تغيير براي چنين افرادي غيرممكن است.»
كتاب‌هاي خودياري حتي در موارد افسردگي‌هاي حاد هم مي‌توانند مفيد واقع شوند. طبق بررسي‌هاي انجام‌شده توسط دانشگاه منچستر كه در سال ۲۰۱۳ منتشر شده است، افرادي كه دچار افسردگي‌هاي شديد هستند به اندازه‌ي افرادي كه افسردگي كمتري دارند، مي‌توانند از فوايد مطالعه‌ي كتاب‌هاي خودياري و وب‌سايت‌هاي تعاملي بهره‌مند شوند.
۷. افزايش آگاهي
هر چيزي كه مي‌خوانيد، اطلاعات جديدي به اندوخته‌هاي قبلي خود اضافه مي‌كنيد. اين اطلاعات، هر چند كوچك، مطمئنا روزي به كارتان مي‌آيند. هرچه دانش و آگاهي بيشتري داشته باشيد، براي غلبه بر چالش‌هاي زندگي آماده‌تر خواهيد بود.
خودتان را در شرايط سختي تصور كنيد. فراموش نكنيد هر چيزي كه داريد از قبيل پول، كار و حتي سلامتي ممكن است روزي از دست‌تان برود، اما دانش و آگاهي و مهارت‌هاي شماست كه همواره با شما مي‌ماند.
۸. گسترش دايره‌ي لغات
اين مورد هم در تناسب با موردي كه پيش‌تر اشاره كرديم قرار دارد. هرچه بيشتر كتاب بخوانيد با كلمات جديدتر و بيشتري مواجه مي‌شويد و ناخودآگاه از آنها بيشتر در مكالمات روزمره‌ي خود استفاده مي‌كنيد. داشتن فن بيان و بلاغت در گفتار، در زمينه‌هاي حرفه‌اي و شغلي كمك بسيار بزرگي به شما خواهد كرد. اينكه بدانيد مي‌توانيد در سطح بالا و با اعتماد به نفس بيشتري صحبت كنيد، عزت نفس شما را افزايش ميدهد.
در مسائل مربوط به شغل و حرفه‌تان هم اگر فردي اهل مطالعه و داراي فن بيان عالي باشيد و درمورد موضوعات مختلف آگاهي نسبي داشته باشيد، امكان ارتقاي شغلي شما بيشتر و سريع‌تر فراهم مي‌شود. در مقابل، كساني كه دامنه‌ي لغات محدودي دارند و اطلاعات كمي از پيشرفت‌هاي علمي و وقايع روز دارند، فرصت ارتقاي شغلي را از خود مي‌گيرند.
خواندن كتاب براي يادگيري بهتر زبان‌هاي جديد هم بسيار حياتي و مهم است. زبان‌آموزي كه با كلمات بيشتري در محتواهاي مختلف درگير باشد، دامنه‌ي لغات وسيع‌تري دارد و در خواندن و نوشتن فصيح‌تر است.
۹. تقويت حافظه
زماني كه كتابي را مي‌خوانيد، بايد مجموعه‌اي از كاراكترها، پيش‌زمينه‌ي آنها، آمال و آرزوها، سرگذشت و اختلافات جزئي آنها را به خاطر بسپاريد. همچنين تمام فاكتورهاي فرعي را كه بر روند داستان و كتاب تأثيرگذار هستند، بايد در ذهن داشته باشيد. همانطور كه مي‌بينيد، براي اينكه بتوانيد يك كتاب و داستان را دنبال كنيد بايد چيزهاي زيادي را به خاطر بسپاريد اما مغز يك عضو شگفت‌انگيز است و به راحتي اين اطلاعات را حفظ مي‌كند. نكته‌ي شگفت‌انگيزي كه درمورد عملكرد مغز وجود دارد اين است كه هر بار كه شما مطلب جديدي را به ذهن مي‌سپاريد، مغز، سيناپس‌ها يا مسيرهاي عصبي جديدي مي‌سازد و مسيرهاي قبلي را تقويت مي‌كند. اين روند به تقويت حافظه‌ي كوتاه‌مدت و ثبات خلق و خو كمك مي‌كند.
۱۰. تقويت مهارت تفكر تحليلي
آيا تابه‌حال براي‌تان پيش آمده كه يك داستان معمايي و مرموز خوانده باشيد و پيش از تمام شدن كتاب، معماي داستان را حل كرده باشيد؟ اگر اين مورد را تجربه كرده‌ايد به اين معناست كه توانسته‌ايد با كنار هم گذاشتن اطلاعات و جزئيات موجود در داستان و دسته‌بندي آنها، تفكر انتقادي و تحليلي را به‌كار بگيريد و معما را حل كنيد.
اين توانايي در تحليل جزئيات براي نقد داستان هم به كارتان مي‌آيد. مي‌توانيد مشخص كنيد كه آيا يك اثر به‌خوبي به رشته‌ي تحرير در آمده است؟ آيا شخصيت‌هاي داستان به‌دقت پرداخته شده‌اند؟ آيا خط كلي داستان، منطقي و درست پيش مي‌رود؟ و سؤال‌هايي از اين دست.
اگر فرصتي پيش بيايد تا درمورد يك كتاب با ديگران بحث و گفتوگو كنيد، مي‌توانيد به روشني نظرات خود را بيان كنيد چرا كه براي درك بهتر تمام جنبه‌هاي درگير در كتاب، زمان صرف كرده‌ايد.
۱۱. افزايش تمركز
ما روزانه با رسانه‌هاي زيادي روبه‌رو هستيم و اينترنت توجه ما را به هزاران جنبه‌ي مختلف جلب مي‌كند. ما هر روز در آن واحد چندين كار را با هم انجام مي‌دهيم. در يك بازه‌ي زماني پنج دقيقه‌اي ممكن است هم كار خود را انجام بدهيم، هم ايميل‌هايمان را چك كنيم، هم از طريق نرم‌افزارهاي گوناگون با دو نفر ديگر هم‌زمان چت كنيم. يك نگاه‌مان به توئيتر است و يك نگاه‌مان به نوتيفيكيشن اسمارت‌فون و در عين حال با همكاران خود هم تعامل داريم. اين رفتار باعث افزايش استرس و كاهش بهره‌وري مي‌شود.
زماني كه كتاب مي‌خوانيد، تمام توجه شما معطوف داستان مي‌شود، دنياي اطراف را فراموش مي‌كنيد و در جزئيات داستان غرق مي‌شويد. براي اينكه اثرات شگفت‌آور مطالعه بر افزايش تمركز را مشاهده كنيد، هر روز قبل از شروع به كار، ۱۵ تا ۲۰ دقيقه كتاب بخوانيد. مثلا در مسير و زماني كه سوار مترو هستيد تا به محل كار برسيد، براي مطالعه وقت بگذاريد. خواهيد ديد كه با مطالعه، در محيط كار تمركز بيشتري خواهيد داشت.
۱۲. بهبود مهارت نوشتن
اين مورد ارتباط مستقيمي با افزايش دامنه‌ي لغات دارد. خواندن آثار خوب و ارزشمند تأثير چشمگيري بر توانايي نوشتن دارد. تجربه‌ي وزن كلام، رواني بيان و سبك نوشتاري نويسنده‌هاي مختلف، بر سبك نوشتن ما تأثير مي‌گذارد. همانطور كه موسيقي‌دان‌ها بر يكديگر تأثير مي‌گذارند و از هم تأثير مي‌پذيرند و نقاشان از تكنيك‌هاي اساتيد قبل از خود الگو مي‌گيرند، نويسندگان هم با خواندن آثار ديگران، ياد مي‌گيرند كه چطور افكار خود را در قالب نثر به رشته‌ي تحرير درآورند.
۱۳. آرامش خاطر
علاوه‌بر اينكه خواندن كتاب خوب موجب آرامش فرد مي‌شود، موضوعي كه درمورد آن مطالعه مي‌كنيد هم مي‌تواند آرامش خاطر را براي شما به ارمغان بياورد. مثلا خواندن متن‌هاي معنوي مي‌تواند فشار خون را كاهش بدهد و احساس آرامش را در فرد ايجاد كند. تحقيقات نشان داده است كه كتاب‌هايي با موضوع خودياري، به بهبود كساني كه اختلالات خلقي و بيماري‌هاي رواني خفيف دارند كمك مي‌كند.
۱۴. مطالعه، يك سرگرمي رايگان براي زندگي باكيفيت‌تر
بسياري از ما دوست داريم خودمان كتاب بخريم، براي آن حاشيه‌نويسي كنيم و صفحات موردعلاقه‌‌ي خود را مشخص كنيم تا در مراجعات بعدي به آنها دسترسي داشته باشيم. اما اين روزها خريد كتاب ممكن است بسيار گران تمام شود و ما نتوانيم تمام كتاب‌هاي مورد علاقه‌مان را بخريم. براي اينكه يك سرگرمي ارزان و حتي رايگان داشته باشيد، به كتابخانه‌ي محله‌ي خود سر بزنيد و از هزاران كتابي كه در كتابخانه وجود دارد به رايگان يا با پرداخت هزينه‌ي بسيار اندكي استفاده كنيد.
كتابخانه‌ها معمولا در هر موضوعي كه فكر كنيد كتاب دارند و از آنجايي كه هر از چندگاهي كتاب جديد به مجموعه‌ي خود اضافه مي‌كنند يا با ساير كتابخانه‌ها، كتاب مبادله مي‌كنند، هميشه منابع جديد براي خواندن در اختيارتان قرار دارد.
اگر در نزديكي شما كتابخانه نيست يا براي رفتن به كتابخانه به دلايل مختلف، مشكل داريد مي‌توانيد از منبع وسيع كتاب‌هاي الكترونيكي استفاده كنيد. اين كتابها را مي‌توانيد از طريق كتابخوان‌هاي الكترونيكي، تبلت يا حتي كامپيوتر مطالعه كنيد. هزاران منبع رايگان در سراسر اينترنت وجود دارد كه از آنها مي‌توانيد كتاب‌هاي رايگان دانلود كنيد.
هر سليقه‌اي كه داشته باشيد، كتابي وجود دارد كه توجه شما را جلب كند. با توجه به علاقه‌ي خود يك زمينه را انتخاب كنيد و مطالعه را از آن شروع كنيد؛ ادبيات كلاسيك، شعر، مجلات مد، بيوگرافي، كتاب‌هاي مذهبي، كتاب‌هاي خودياري، ادبيات خياباني، رمان‌هاي عاشقانه و هر موضوعي كه توجه‌تان را جلب مي‌كند.
چاكراي سوم
پايان نامه ها در مورد سرمايه